Atlantska kišna šuma je jedan od najugroženijih ekosistema na planeti. To je mešavina tropske i suptropske kišne šume, tropske suve šume, planinske vlažne šume, tropske savane, polu-listopadne šume i šume mangrovog drveta duž atlantske obale, od brazilske pokrajine Rio Grande do Norte na severu, do Rio Grande do Sul na jugu, kao i u kontinentalnim područjima u Paragvaju i pokrajini Misiones u Argentini.
Kada su portugalski osvajači i istraživači stigli 1500. godine, Atlantska kišna šuma je zauzimala 1,1 do 1,5 miliona kvadratnih kilometara od Recife-a na krajnjem severu duž atlantske obale, pa do Argentine i Paragvaja. Od tada, ona je sistematski uništavana od strane bele rase širenjem gradova, industrije i poljoprivrednih površina (naročito širenjem pašnjaka za ishranu goveda, kao i zbog plantaža kafe), zbog lova i paljenja šume, i sada je ostalo manje od 7% prvobitne površine (po nekim proračunima, ostalo je samo oko 2%)... Sada blizu 70% brazilske populacije od ukupno oko 190 miliona ljudi živi duž Atlantskog okeana, na području nekadašnje bujne šume sa mnoštvom vrsta biljaka i životinja.
Zeleno obojena područja pokazuju prostor koji je zauzimala Atlantska kišna šuma pre 500 godina,
a crvena prikazuje ostatke ove grandiozne šume...
Atlantska kišna šuma se karakteriše raznovrsnošću i mnoštvom endemičnih vrsta (endemične su vrste koje žive samo na jednom ograničenom području i nigde više na planeti). Oko 40% biljaka i oko 60% životinja kičmenjaka u ovom području su endemične vrste. Liste kritično ugroženih vrsta sadrže preko 140 kopnenih vrsta sisara u ovom području u Brazilu, 35 vrsta u Paragvaju i 22 vrsta u Argentini. Oko 250 vrsta vodozemaca, ptica i sisara već je izumrlo u Atlanstkoj kišnoj šumi zbog ljudskih aktivnosti u poslednjih 400 godina. Kada jedna vrsta jednom izumre, izumrla je zauvek, nema više povratka... U ovoj šumi živi oko 20.000 vrsta biljaka i skoro 450 vrsta drveća nađenih samo na jednom hektaru u pojedinim delovima ove fantastične šume.
Jaguar: jedna od ugroženih vrsta Atlantske kišne šume i Amazonije
Biljke: Od oko 20.000 zeljastih biljaka, oko 8000 je endemično i više od polovine vrsta drveća živi samo u ovim šumama.
Ptice: U ovim šumama živi oko 930 vrsta ptica, od kojih je oko 15% samo u ovim šumama i nigde više. Pojedine vrste su na rubu izumiranja – na primer, ptica sa latinskim nazivom Crax mitu (na engleskom Alagolas curassow) je poslednji put u prirodi viđena 1987. godine i sada postoji samo mala populacija u zarobljeništvu u Rio de Janeiro-u (Rio de Žaneiro). Ugrožene su i mnoge druge vrste ptica, među njima više vrsta papagaja koji žive samo u ovoj području.
Amazonian royal flycatcher - amazonski kraljevski hvatač muva u prevodu; fotografija BBC-a
Amazonian royal flycatcher - amazonski kraljevski hvatač muva u prevodu
Crax mitu (na engleskom Alagolas curassow) - postoji samo još mala populacija ovih ptica
u zarobljeništvu; u prirodi su istrebljene...
Crax mitu (na engleskom Alagolas curassow) - postoji samo još mala populacija ovih ptica
u zarobljeništvu; u prirodi su istrebljene...
Sisari: Više od 60 vrsta sisara, od preko 260 vrsta, je endemično za Atlanstku kišnu šumu. Među njima je posebna vrsta bodljikavog praseta sa sitnim bodljama (Chaetomys subspinosus), posebna vrsta pacova koja živi na drveću i nema biološke srodnike (Callistomys pictus), troprsti lenjivac (B. tridactylusand B. variegatus) i njegov veći srodnik (Bradypus torquatus), vrsta miša koja je jedna od najređih vrsta sisara (Rhagomys rufescens). Među najugroženijim vrstama ovog podučja su majmuni: tamarini lavljeg lica sa četiri vrste (Leontopithecus spp.), od kojih je jedna otkrivena tek 1990. godine; dve vrste pauk-majmuna (Brachyteles spp.), koji su najveće vrste majmuna američkog kontinenta.Od 14 vrsta primata endemičnih za Atlantsku kišnu šumu, devet su ili kritično ugrožene ili ugrožene, a dve su osetljive (nisu daleko odtoga da se proglase ugroženima).
Endemična vrsta bodljikavog praseta, Chaetomys subspinosus
(thin-spined porcupine); photo: Mark Moffett
Takođe endemična vrsta: troprsti lenjivac, Bradypus tridactylus
Kapućin; Photo: Whalender Endo
Golden lion tamarin - Zlatni tamarin lavljeg lica
Golden lion tamarin - Zlatni tamarin lavljeg lica
Spider monkey - pauk-majmun
Gmizavci: Od više od 300 vrsta gmizavaca ovog područja, 95 su endemične. Među njima su razne vrste zmija i kornjača. Pet ugroženih vrsta morskih kornjača potiče iz Brazila, i u opasnosti su zbog uništavanja obala na kojima polažu jaja, zbog lova i sakupljanja njihovih jaja (ljudi ih jedu).
Vodozemci: U ovom području živi više od 450 vrsta vodozemaca (pretežno žaba), i od tog broja više od polovine je je endemično; tu spadaju čitavi rodovi i familije sa vrstama koje žive samo tu i nigde više.
Slatkovodne ribe: Od oko 350 vrsta riba, 133 su endemične – među njima čitavi rodovi, sa svim vrstama koje ih čine.
Sada su ostala samo fragmentirana područja ove grandiozne šume, ali uprkos tome, biolozi i dalje otkrivaju nove vrsta biljaka i životinja u njenim ostacima. Od 1990. do 2006. godine pronađeno je preko 1000 novih vrsta cvetnih biljaka, a 1990. pronađena je mala populacija tamarina crnog lica (Leontopithecus caissara), vrste majmuna za koju se mislilo da je ranije izumrla. U 2006. godini nađena je vrsta svetlog kapućina (blonde capuchin, Cebus queirozi), u severoistočnom delu Brazila. Ugrožena vrsta je i troprsti lenjivac (Bradypus torquatus), endemičan za ovo područje.
Sada je Atlantska kišna šuma uvršćena u Svetsku rezervu biodiverziteta u kojoj živi veliki broj kritično ugroženih vrsta. Ova šuma je tokom duge Zemljine istorije bila izolovana od Amazonije i Andskih šuma, i to je razlog razvijanja mnoštva endemičnih vrsta, poput velikog broja malih majmuna: tamarina, vunastih pauk-majmuna i marmozeta.
Postoje projekti razmnožavanja ugroženih vrsta malih majmuna, u koje su uključeni lokalni centri za majmune i brojni zoološki vrtovi u različitim zemljama. Međutim, na taj način se dobija više životinja nego što se može vratiti nazad u prirodu, jer nema dovoljno sačucane šume za njih... Kada se jednom uništi kišna tropska ili suptropska šuma, više se ne može resturirati i vratiti bogatstvo vrsta. Ipak, postoji projekat stvaranja zelenih koridora između fragmentiranih ostataka Atlantske kišne šume, koji bi omogućili genetsko mešanje između izolovanih manjih populacija malih majmuna, kao i ostalih vrsta, bez čega bi vremenom došlo do mešanja u srodstvu i izumiranja zbog smanjenja genetske raznovrsnosti i bolesti koje su posledice toga. Ovaj projekat podržavaju brojne nevladine organizacije, ali i Svetska banka i zemlje koje ćine G-7, zajedno sa brazilskim minustarstvom poljoprivrede i nevladinim organizacijama. Međutim, kao što je navedeno u filmu čiji je link naveden ispod ovog teksta, veliki problem je visok nivo korupcije u brazilskom društvu, kao i uticaj kompanija i korporacija koje iskorišćavaju drvo iz uništenih šuma i poljoprivredne površine za svoju zaradu.
Pogledajte ovaj odličan dokumentarac:
Before It's Too Late - Mini Monkeys of Brazil | Storyteller Media
http://www.youtube.com/watch?v=YNIKo2zD-go
U filmu je rečeno da se obično kaže da treba da sačuvamo prirodu za naredne generacije, ali vrste životinja i biljaka u ostacima Atlantske kišne šume su toliko ugrožene, da je pitanje da li će ih videti i današnje mlade generacije.
Kao što kaže Jane Goodal, poznata i čuvena zaštitnica šimpanzi, treba da budemo svesni činjenice da svakoga dana sve što radimo može uticati na planetu. Zato smišljeno treba da radimo ono što najmanje oštećuje planetu – na nama je da odaberemo ispravno.
Neki od sajtova na kojima možete naći više informacija o Atlantskoj kišnoj šumi (na engleskom jeziku) su sledeći:
http://en.wikipedia.org/wiki/Atlantic_Forest
http://www.atlanticrainforest.org/index.php?page=facts
http://www.atlanticrainforest.org/index.php?page=biodiversity
http://www.worldlandtrust.org/projects/brazil
http://www.takeactioncenter.com/more_info.html
http://www.worldlandtrust.org/news/2004/11/paraguay-trip.htm
http://www.eoearth.org/article/Biological_diversity_in_the_Atlantic_Forest
Tekst napisala i odabrala fotografije: K. S.
